Kıpçak Türkçesi
Kıpçak Türkçesi, Türk dil ailesinin Kıpçak koluna ait, Orta Çağ'da geniş bir coğrafyada konuşulmuş ve yazılmış bir Türk dilidir.
Coğrafi Yayılım:
Kıpçakların yayıldığı geniş coğrafya (Deşt-i Kıpçak), dilin de geniş bir alana yayılmasına neden olmuştur. Günümüzde Ukrayna'nın güneyi, Rusya'nın güneyi, Kazakistan, Kırım, Balkanlar ve Mısır gibi bölgelerde Kıpçak Türkçesi'nin izleri görülmektedir.
Tarihsel Dönemler:
Kıpçak Türkçesi'nin tarihsel gelişimi genellikle üç ana döneme ayrılır:
- Erken Kıpçakça: (11. - 13. yüzyıllar) Bu döneme ait doğrudan yazılı metinler azdır. Daha çok Oğuz Türkçesi ile etkileşim halindedir.
- Orta Kıpçakça: (13. - 16. yüzyıllar) Bu dönem, Memluk Kıpçakçası ve Ermeni Kıpçakçası gibi önemli yazı dillerinin ortaya çıktığı dönemdir.
- Geç Kıpçakça: (16. yüzyıldan sonra) Kırım Tatarcası, Kumukça, Karaçay-Malkarca gibi günümüz Türk dillerinin temelini oluşturur.
Önemli Eserler:
Kıpçak Türkçesi ile yazılmış önemli eserler şunlardır:
- Codex Cumanicus: Latin alfabesiyle yazılmış, Kıpçakça-Latince-Farsça sözlük ve dini metinler içeren önemli bir kaynaktır.
- Kitab-ı Mecmu-ı Tercüman-ı Türki ve Acemi ve Moğoli: Memluk Kıpçakçası ile yazılmış bir sözlüktür.
- Hüsrev ü Şirin: Kutb tarafından Kıpçak Türkçesi'ne uyarlanmış bir eserdir.
- Ermeni Kıpçakça Belgeler: Ermeni harfleriyle yazılmış hukuki ve ticari belgelerdir.
Dilbilgisel Özellikler:
Kıpçak Türkçesi, diğer Türk dillerine göre bazı farklı dilbilgisel özellikler gösterir. Bunlardan bazıları:
- /y/ > /c/ değişimi: Örneğin, yay kelimesi Kıpçakçada cay şeklinde görülür.
- Geniş ünlü uyumu bazı lehçelerde korunmamıştır.
- Gelecek zaman eki olarak "-ası" eki kullanılır.
Günümüzdeki Etkileri:
Kıpçak Türkçesi, günümüzdeki Kırım Tatarcası, Kumukça, Karaçay-Malkarca, Kazakça, Kırgızca ve Nogayca gibi diller üzerinde önemli etkiler bırakmıştır. Bu dillerde Kıpçak Türkçesi'nden gelen birçok kelime ve dilbilgisel özellik bulunmaktadır.